Światowa Organizacja Zdrowia podejmuje walkę ze smogiem

Zanieczyszczenie powietrza zaczęto postrzegać jako realny problem w grudniu 1952 r., kiedy trujące substancje osiadły nisko nad Londynem w postaci niebezpiecznej dla zdrowia i życia mgły. Wydarzenie to spowodowało śmierć ponad 10 tys. mieszkańców. Kilkadziesiąt lat później zanieczyszczenia powietrza dalej stanowią realny problem, a wiele osób z kręgów nauki, polityki i organizacji społecznych zastanawia się, co zrobić, aby kompleksowo rozwiązać problem smogu.

Czym są zanieczyszczenia powietrza?

Zanieczyszczenia powietrza to ogólna nazwa na mieszaninę różnych cząstek stałych, kropel cieczy i gazów osiadających w powietrzu. Wiele z tych substancji jest produktem ubocznym codziennej działalności ludzi, m.in. palenia w piecach, prowadzenia pojazdów, działania kotłów przemysłowych czy pracy rolniczej. Różne obszary będą miały swoją własną, unikatową mieszankę zanieczyszczeń powietrza. I tak na przykład w miastach, ważne czynniki zatruwające powietrze to spaliny samochodowe, produkty ścierania opon, pyły drogowe czy dym z kominów fabrycznych.

Zarówno na powstanie smogu, jak i zmniejszenie jego ilości wpływa wiele czynników

Ze względu na złożoność problemu, Światowa Organizacja Zdrowia (ang: World Health Organization) postanowiła wyznaczyć szereg uniwersalnych, opartych na badaniach naukowych zaleceń dotyczących jakości powietrza (ang: Air Quality Guide). Są to wytyczne, jak – w oparciu o ekspercką ocenę aktualnych badań naukowych – ograniczać wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie.

Zalecenia te – aby miały sens – muszą być możliwe do spełnienia dla różnych obszarów jednocześnie. Dlatego należało stworzyć je tak, aby odpowiadały na różne problemy i jednocześnie wpisywały się w realne wizje polityczne. Nie są więc zbiorem konkretnych czy prawnie wiążących zaleceń. Opisują normy – roczne i dobowe wartości graniczne stężeń konkretnych substancji lub grup substancji uznawanych za zanieczyszczenia powietrza. Określają, jakie wartości stężenia są bezpieczne do wdychania i nie przekładają się na negatywne skutki dla zdrowia.

Czy istnieje coś takiego jak bezpieczna dawka zanieczyszczeń powietrza?

Nie, każda dawka zanieczyszczeń jest potencjalnie niebezpieczna dla zdrowia. Wraz ze wzrostem stężeń i długotrwałym narażeniem na kontakt z  zanieczyszczeniami rośnie ryzyko wystąpienia negatywnych skutków dla zdrowia – chorób lub pogorszenia ogólnego samopoczucia. Badania dowiodły, że nawet krótkotrwała ekspozycja na zanieczyszczenia powietrza może powodować udary lub zawały serca. Nie oznacza to jednak, że nie powinniśmy minimalizować ryzyka.

Nie jest możliwe wyeliminowanie kontaktu z zanieczyszczeniami powietrza. W naszym zasięgu jest natomiast obniżenie stężeń niebezpiecznych związków do takiego poziomu, który minimalizuje ryzyko wystąpienia negatywnych konsekwencji dla zdrowia i życia ludzi. Po to powstały rekomendowane normy zanieczyszczeń tworzone i aktualizowane przez WHO.

Nowe i stare normy WHO

Pierwsze normy powstały w 1987 r. Nowsza wersja została wydana w 2005 r. i obowiązywała przez 16 lat. W 2021 r. WHO wydało najnowszą aktualizację wytycznych. W oparciu o nowe badania naukowe postanowiono jeszcze bardziej zaostrzyć limity dla substancji takich jak PM2,5 i PM10 (cząstki o średnicy równej lub mniejszej niż 2,5 mikrometra i 10 mikrometra), ozon (O₃), dwutlenek azotu (NO₂), tlenek węgla (CO) i dwutlenek siarki (SO₂).

Maksymalne roczne rekomendowane stężenie pyłów PM2,5 dopuszczone przez WHO w 2005 r. wynosiło 10 μg/m³, a po aktualizacji z 2021 r. wynosi o połowę mniej – 5 μg/m³. Wartości dobowe wynosiły 25 μg/m³, aktualnie jest to 15 μg/m³. Roczne stężenie pyłów PM10 wynosiło w 2005 r. 20 μg/m³, a obecnie jest to o 5 μg/m³ mniej, przy czym limit 24-godzinny został tylko nieznacznie zaostrzony w porównaniu z 2005 r. – z 50 μg/m³ do 45 μg/m³.

Dla dwutlenku azotu roczny limit wynosił 40 μg/m³ i został ograniczony do 10 μg/m³. Jeśli chodzi o wartości dobowe, w 2021 r. u wyznaczono je na dopuszczalnym poziomie 25 μg/m³. Dla dwutlenku siarki i tlenków węgla pod uwagę jest brany tylko limit dzienny; dla SO₂ z 20 μg/m³ wskaźnik wzrósł do 40 μg/m³ w 2021 r., a dla dla CO ustalono nowy limit nieprzekraczający 4 μg/m³.

Zanieczyszczenia powietrza zwiększają zachorowalność i śmiertelność m.in. z powodu niezakaźnych chorób układu krążenia i oddechowego, wpływają także na zachorowalność na nowotwory, choroby neurodegeneracyjne. Zgodnie z badaniami TRUE Initiative, skażone powietrze przyczynia się do infekcji dolnych dróg oddechowych, ma wpływ na wzrost zachorowań na astmę dziecięcą, inicjuje przedwczesne porody oraz zwiększa ryzyko poronienia, demencji i depresji.